Poradnik logopedyczny
Na całokształt rozwoju dziecka i jego powodzenia szkolne w dużej mierze wpływa mowa. Jest ona atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzyjnej komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie własnych sądów, uczuć i upodobań. Zaburzenia i wady wymowy w znacznym stopniu utrudniają osiąganie sukcesów w szkole.
Pod koniec wieku przedszkolnego pod dziecka oczekuje się poprawnego wymawiania wszystkich dźwięków, swobody w posługiwaniu się mową. Często jednak u dzieci w tym okresie występują zaburzenia mowy, toteż powinno się możliwie wcześnie rozpocząć świadome jej usprawnianie oraz korygowanie wszelkich zaburzeń.
CHARAKTERYSTYCZNE CECHY WYMOWY DZIECI
W WIEKU
PRZEDSZKOLNYM
Ostatni etap rozwoju mowy to okres swoistej mowy dziecięcej (od 3-7lat).
Charakterystyczne cechy wymowy dzieci 3 – letnich:
Nieukończony jeszcze rozwój kory mózgowej, słabe narządy mowy, niewyrobione mięśnie są naturalną przyczyną wadliwej wymowy dzieci w tym wieku.
W miarę rozwoju systemu nerwowego oraz usprawniania mięśni narządów mowy kształtuje się prawidłowa wymowa dziecka, najszybszy rozwój mięśni narządów mowy przypada na wiek od 2-4 lat.
Mowę dziecka 3-letniego cechuje zmiękczanie głosek: s,z,c,dz,sz,ż,cz,dż, które często są wymawiane jak ś,ź,ć,dź. Dziecko w tym wieku najczęściej zmiękcza spółgłoski, gdyż jego lepiej rozwinięty na skutek ssania środek języka niemal nawykowo zbliża się do podniebienia, powodując zmiękczanie.
Charakterystyczne cechy wymowy dzieci 4 – letnich
W mowie prawidłowo rozwiniętego dziecka 4 – letniego następuje ogromna zmiana w stosunku do poprzedniego roku życia.
Utrwalają się takie głoski jak: s,z,c,dz, dziecko nie powinno już wymawiać ich jak: ś,ż,ć,dź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić.
Głoski sz,ż,cz,dż dziecko jeszcze zmienia na s,z,c,dz lub ś,ż,ć,dź. Jest to tzw. seplenienie fizjologiczne .
Charakterystyczne cechy wymowy dzieci 5 – letnich
Mowa dziecka 5 – letniego jest już w zasadzie zrozumiała.
Głoski sz,ż,cz,dż, które pojawiły się w 4 roku życia, zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą być jeszcze wymawiane jak s,z,c,dz.
Głoska r powinna już być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.
Charakterystyczne cechy wymowy dzieci 6 – letnich
U 6 – latków mowa powinna już być opanowana pod względem dźwiękowym.
Dzieci 6-letnie potrafią wymawiać wszystkie poszczególne dźwięki prawidłowo. Jednak duży procent dzieci nie wymawia prawidłowo
w wyrazach spółgłosek: s,z,c,dz,sz,ż,cz,dż,r.
Jakkolwiek dzieci w tym wieku potrafią już poprawnie wymawiać grupy spółgłosek w wyrazie, to jednak charakterystyczną dla nich trudność stanowią jeszcze te grupy spółgłoskowe, w których występują spółgłoski ksz,szcz,dżdż itp.
Dzieci 6 – letnie znacznie wyraźniej niż 4-5 letnie wymawiają wszystkie samogłoski, jednak daje się jeszcze często zauważyć słabe różnicowanie samogłosek a-e, e-i, y-e, wypływające z zaniedbania lub braku wrażliwości dorosłych.
Różnice w poziomie wymowy dzieci powodowane są wpływami środowiska, często np. istniejącą na danym terenie gwarą.
Należy pamiętać, że wdrażając dzieci do ogólnopolskiej wymowy nie wolno tępić gwary.
Poziom wymowy dziecka zależny jest również w dużej mierze od jego ogólnego rozwoju, od systemu nerwowego, aparatu słuchowego, sprawności narządów mowy.
ZALECENIA DLA RODZICÓW DZIECI
Z OPÓŹNIONYM ROZWOJEM MOWY
1. Dawać prawidłowe wzorce wymowy ( mówić powoli, wyraźnie ).
Rozmawiać z dzieckiem językiem dorosłych ( bez spieszczania )
Utrzymywać kontakt wzrokowy.
2. Podtrzymywać wszelkie wokalizacje dziecka.
3. Wszystkie sytuacje naszego kontaktu z dzieckiem wykorzystywać do stymulowania mowy ( podczas codziennych czynności dziecka takich, jak jedzenie, ubieranie nazywać przedmioty, czynności.....)
4. Wprowadzić w początkowym okresie wyrazy dźwiękonaśladowcze.
5. Usprawniać motorykę dużą i małą.
6. Gimnastykować narządy artykulacyjne w formie zabawy ( konik, parskanie, wylizywanie talerzyka )
7. Wprowadzać ćwiczenia oddechowe ( dmuchanie na lekkie przedmioty
np. waciki, piórka, paski papieru....)
8. Uwzględniać „zabawy paluszkowe” ( „Idzie rak..”, „Sroczka kaszkę warzyła” )
9. Czytanie i opowiadanie bajek, oglądanie obrazków, nazywanie.
10. Śpiewanie dziecku i razem z dzieckiem, z uwzględnieniem rytmu
( wyklaskiwanie, wystukiwanie...)
11. Ćwiczenie pamięci przez mówienie krótkich wierszyków i rymowanek.
12. Zapewnić dziecku zabawki dydaktyczne dostosowane do wieku ( klocki, układanki i loteryjki obrazkowe, puzzle.....)
13. Zapewnić kontakt z innymi dziećmi, rozważyć możliwość zapisania dziecka do przedszkola.
ZALECENIA DLA RODZICÓW DZIECI
Z NIEPŁYNNOŚCIĄ MÓWIENIA
1. U małych dzieci wprowadzamy okres ciszy – zajmujemy dziecko czymś, co nie wymaga mówienia. W sytuacjach szczególnie trudnych pomagamy sobie szeptem lub śpiewem.
2. Nie uświadamiamy jąkania – nie mówimy przy dziecku o jąkaniu, w rozmowach używamy raczej terminu niepłynność mówienia.
3. Nie stosujemy krytycznych uwag dotyczących mowy dziecka ( typu: mów wolniej, nabierz powietrza.....).
- mówimy do dziecka powoli, spokojnie, z przeciąganiem samogłosek
- dajemy poprawne wzorce wymowy
4. Nie przerywamy wypowiedzi dziecka – mimo trudności pozwalamy mu
wypowiedzieć się do końca.
5. Musimy mieć dużo cierpliwości do słuchania – słuchamy co dziecko
mówi, a nie w jaki sposób.
6. Nie zmuszamy dziecka do mówienia, popisywania się przed innymi,
nie zasypujemy dziecka pytaniami ( zwłaszcza należy wyeliminować natarczywy ton ), nie stawiamy dziecku zbyt wygórowanych wymagań związanych z mową ( artykulacją czy gramatyką ).
7. Nie stwarzamy okazji do pośpiechu.
8. Oszczędzamy system nerwowy dziecka
- zapewniamy dziecku maksymalny spokój
- staramy się utrzymać dobrą atmosferę domową
- likwidujemy sytuacje sprzyjające podnieceniu, silnym emocjom
- ograniczamy oglądanie telewizji
Pamiętajmy, że złe relacje w rodzinie odbijają się negatywnie na psychice dziecka. Dziecko nie może być świadkiem kłótni, dyskusji dotyczących jego wychowania. Stan emocjonalny rodziców, zwłaszcza matki, przenosi się na dziecko.
9. Stosujemy rozsądny, konsekwentny styl wychowania ( niewskazany
nadmiernie wymagający i nadmiernie chroniący )
- odpowiednie do wieku wymagania i obowiązki ( dziecko nie może być przemęczone i nie może ulegać presji czasu )
- rozsądny system kar i nagród ( zawsze tłumaczyć za co dziecko zostało ukarane, karać pozbawianiem przyjemności, kara nie może być odraczana, musi być konsekwentna )
10. Zapewniamy higieniczny tryb życia
- stałe pory posiłków, zabaw, nauki, snu
- uprzedzamy o zmianach w harmonogramie, by nie zaskakiwać dziecka „ niespodziankami”
- zapewniamy kontakt z przyrodą ( dużo ruchu na świeżym powietrzu, wyjazdy za miasto, spacery )
- dbamy o odpowiednie dotlenienie dziecka ( wietrzymy pokój przed snem, w domu nie palimy papierosów )
11. Wzmacniamy poczucie własnej wartości – pokazujemy mocne strony
dziecka.